Begrippen

De vogelhobby kent veel begrippen en definities.
Een opsomming en de betekenis hebben wij verzameld op deze pagina.
*samengesteld door Berend Bosch

Begrip	Verklaring
Albino	Doordat er geen pigment aanwezig is in de veren en een vogel geen carotenoïde in de bevedering bezit ontstaat er een witte vogel. Bezit een vogel wel carotenoïde kleurstof in de bevedering dan blijft dit geel tot rood van kleur
Allelomorfen	Ook wel allele genoemd. Allelomorfen factoren zijn factoren die op een gelijke plaats liggen in een chromosomenpaar. Twee factoren op dezelfde plaats in de twee chromosomen van een chromosomenpaar.
Autosomale vererving	De vererving van erfelijke eigenschappen die op een autosomaal chromosoom liggen.
Autosomen	Alle andere chromosomen, dan de geslachtschromosomen.
Bastaard	Ook wel hybride genoemd. Een bastaard ontstaat door paring van twee (nauw) aan elkaar verwante soorten.
Chromatiden	Dit zijn de spiraalvormige gedeelten van een chromosoom die zich tijdens een deling kunnen scheiden. Een chromosoom bestaat uit twee chromatiden.
Chromosomen	Dit zijn de spiraalvormige gedeelten van een chromosoom die zich tijdens een deling kunnen scheiden. Een chromosoom bestaat uit twee chromatiden.
Chromosomengarnituur	Dit is het aantal chromosomen dat soorteigen is en kenmerkend voor de soort.
Chromosomenpatroon	Het chromosomenbeeld dat door erfelijke afwijking ontstaat en voor elk individu uniek is.
Chromosoom mutatie	Een mutatie ontstaat ondermeer door het wegvallen van een deel van het chromosoom en ook erfelijk blijkt.
Com	Wereld Ornithologische Confederatie.
Copuleren	Paren.
Crossing-over	Ook recombinatie genoemd. Door het breken van de chromosomen in een chromosomenpaar en die vervolgens gekruist samensmelten met het allele deel van het chromosomenpaar. Op deze wijze verwisselen gekoppelde factoren in een chromosomenpaar.
Degeneratie	Het minderwaardig ontwikkelen van eigenschappen. Voorbeelden zijn onder andere teruglopende vruchtbaarheid, mindere weerstand tegen bacteriegroei en smaller worden van het type.
Dimorphie	De uiterlijke verschillen in geslacht tussen een man en een pop van dezelfde soort. Letterlijk is het tweevormigheid van een soort.
Diploïde	Iedere andere cel, dan een geslachtscel, is diploïd. Dat wil zeggen, heeft chromosomen in paren.
Dominant	Het overheersende allel in het koppel van de twee gelijke genen, op de twee chromosomen van een chromosomenpaar. Bij het bepalen of een mutatie dominant is ten opzichte van haar wildvorm wordt altijd gekeken hoe het gen waarop de mutatie ligt zich gedraagt ten opzichte van het ongemuteerde gen.
Embryo	Het stadium van de vrucht dat begint bij de kiemcel en duurt tot de geboorte.
Erfelijkheid	Het feit dat ouders factoren doorgeven aan hun nakomelingen.
Eumelanine	Een pigment / kleurstof die staafvormig is en kan oxyderen van intens zwart tot zandkleurig bruin
F1, filius, filia	De zoon of dochter, ofwel de generatie in de eerste graad. kruisingsschema (de jon­gen van P dus).
F2	Tweede generatie nakomelingen uit onderlinge kruisingen van de F1, de jongen van F1 dus.
Factoren	Eigenschappen of kenmerken die gedragen worden door genen.
Factormutatie	Puntmutatie, verandering van één gen.
Fenotype	De erfelijke eigenschappen die we wel kunnen waarnemen (zichtbaar zijn) en die het directe gevolg zijn van het genotype + milieu-invloeden.
Fertiel	Vruchtbaar.
Fertiliteit	Vruchtbaarheid.
Formule	De mogelijkheid om het genotype van een individu met symbolen en / of tekens weer te geven.
Gameet	Een geslachtscel, dus de mannelijke zaadcel of vrouwelijke eicel. Bevat het halve aantal chromo­somen (enkelvoudig chromosoomgarnituur).
Gekoppelde factoren	Factoren die gelegen zijn in dezelfde chromosomen.
Gen	(Meervoud is genen). De plaats op een chromosoom die verantwoordelijk is voor een er­felijke eigenschap.
Genen	Dragers van de erfelijke eigenschappen. Enkelvoud is gen.
Genetica	Erfelijkheidsleer.
Genoommutatie	Door een mutatie uitbreiden van het chromosoomtotaal.
Genotype	Het erfelijke type, de erfelijke samenstelling van een individu. Het bestaat uit de uiterlijke zichtbare en niet zichtbare erfelijke eigenschappen samen.
Geslachtgebonden factoren	Factoren die zich bevinden op het Z-chro­mosoom.
Geslachtscel	Ook wel gameet genoemd, het is de zaadcel van de man of eicel van de pop.
Geslachtschromosomen	Chromosomen die paarsgewijs bij iedere vogel het geslacht bepalen. Het Z-chromosoom, bevat de geslachtsbepalende factoren. Mannelijke vogels bezitten tweemaal het Z-chromosoom. Vrouwelijke vogels bezitten één maal het Z-chromosoom en éénmaal het W-chromosoom. Vroeger waren dit respectievelijk X en Y gebruikt.
Halfzijder	Een individu dat aan de linkerzijde anders is dan aan de rechterzijde. Dit verschijnsel ontstaat door een somatische mutatie.
Haploïd	Een cel waarin de chromosomen niet in paren voorkomen, maar enkelvoudig. De zaadcel van de man en de eicel van de pop.
Heterozygoot	Niet fokzuiver of split. Meer verervend dan het eigen uiterlijk. Een heterozygoot indi­vidu vormt gameten met verschillende factoren. De vogel is split voor factoren.
Homoloog	In overeenstemming met elkaar opgebouwd.
Homozygoot	Men noemt een individu homozygoot, indien de erfelijke factoren gelijk zijn. Ook wel fokzuiver voor bepaalde kenmerken.
Hormomen	Stoffen die door klieren in de bloed- en lymfebaan gebracht worden. Ze beïnvloeden elkaar en regelen vele lichaamsfuncties.
Hybride	Zie bastaard.
Hypofyse	Het deel van de hersenen, dat betrokken is bij het broedrijp worden de vogels.
Infertiel	Onvruchtbaar.
Ino	Een ino is nog in het bezit van bijvoorbeeld carotenoïde kleurstof­fen. De melanine kleurstoffen wordt als gevolg van de ino mutatie niet meer in de veren afgezet. Bij de geslachtgebonden ino mutatie treft men nog wel bruin eumelanine in beperkte vorm aan.
Inteelt	Paring in nauwe verwantschap.
Intermediaire vererving	Onvolledig dominante vererving.
Intermediair	Het midden houdend tussen twee verschillende kenmerken of eigenschappen.
Koppeling van factoren	Meerdere genen op één chromosoom erven gezamenlijk over, ze zijn dus als het ware aan elkaar gekoppeld.
Kruisen of kruisingen	Het, door paring, laten produceren van nakomelingen door een geselecteerd ou­derpaar. Wanneer dan slechts op één kenmerk wordt gelet, noemen we dat een mono­hybride kruising; twee kenmerken dihybride kruising; trihybride kruising en meerdere kruisingen in het algemeen; polihybride kruisingen
Kunstmatige mutatie	Een mutatie die door bestraling of een andere kunstmatige ingreep ontstaat
Latent	Verborgen, een latente factor wil zeggen dat de werking van deze factor verborgen aanwezig is.
Lethaal	Dodelijk. Een letale factor is een factor die een dodelijke werking uitoe­fent op het individu. Van een letaal werkende factor is bekend dat deze de ontwikke­ling van een kiemcel stuit. Veel dominant verervende mutatie zijn, indien op beide chromosomen van een chromosomenpaar aanwezig, lethaal.
Lichaamscel	De cellen waarmee het individu is opgebouwd.
Locus	Plaatsaanduiding voor de vaste positie van genen in de chromosomen.
Lutino	Een ino met een basiskleur die geel als gevolg van het bezit van geel lutein.
Man	Mannelijke vogel. 1-0 betekent man.
Meervoudige mutatie	Meerdere toestandveranderingen van een en dezelfde wildfactor. Voorbeelden zijn de mokka-roodbruin reeks bij de Japanse meeuw, Of de agaat-satinet reeks bij de putter.
Melanine	Staaf- (eumelanine) of korrelvormige (phaeomelanine) kleurstof.
MM-reeks	Meervoudige mutatiereeks, ook wel de volgorde van dominantie van gemu­teerde factoren die dezelfde wildfactor hebben.
Modificatie	Niet erfelijke verschillen in de ontwikkeling van individuen met dezelfde erfelijke aanleg, door omstandigheden zoals andere voeding of een ander milieu. Een modificatie is niet altijd onomkeerbaar.
Monogaam	Het samenleven met slechts één partner.
Multiple allellomorphen	Zie meervoudige mutatie.
Mutatie	Plotselinge verandering van een gen of één allel van een gen, waardoor een nieuwe erffactor ontstaat. Men onderscheidt al naar gelang de oorzaak 3 soorten mutaties: a) de factormutatie of puntmutatie, b) chromosoommutatie, c) genoommutatie.
Mutatiecombinatie	Het in één individu verenigen van twee of meer verschil­lende kenmerken.
NBvV	Nederlandse Bond van Vogelliefhebbers.
NZC	Nederlandse Zebravinken Club.
Onafhankelijke factoren	Factoren die onafhankelijk van elkaar verer­ven, maar wel gelijktijdig op kunnen treden.
Ongemuteerde factoren	De oorspronkelijke factor, de wildfactor of wildallele.
Ornithologie	Grieks woord voor vogelkunde. Ornitholoog is vogeldeskundige of vogelkenner.
P	Aanduiding voor de ouders, in een kruisingsschema.
Phaeomelanine	Korrelvormige roodbruine kleurstof.
Polygaam	Meer partners samenlevend. Eén man met twee of meer poppen of één pop met twee of meer mannen.
Polymerenfactoren	Veroorzaken gezamenlijk één kenmerk.
Polymerie	Samenstelling uit meer delen.
Pop	Vrouwelijke vogel, 0-1 betekent pop.
Proefparing	Een paring die wordt uitgevoerd om te onderzoeken welke eigen­schappen een individu bezit, hierbij is kennis van de erfelijkheidsleer belangrijk.
Puntmutatie	Eigenschapverandering van één gen of factor; terugmutatie is waargenomen.
Recessief	Het terugtredende allel in het koppel van de twee gelijke genen, op de twee chromosomen van een chromosomenpaar. Bij het bepalen of een mutatie recessief is ten opzichte van haar wildvorm wordt altijd gekeken hoe het gen waarop de mutatie ligt zich gedraagt ten opzichte van het ongemuteerde gen. Bij een paring van twee gelijke, in verschijningsvorm, kan een kenmerk optreden dat geen van beide oudervogels bezit. Het kenmerk dat dan optreedt, noemt men recessief.
Reciproke	Een tegenovergestelde hybride of bastaard. Kweekt men een hybride uit een man putter en een kanarie pop dan wordt de reciproke hybride geboren uit een kanarie man maal een putter pop.
Recombinatie	Het van plaats verwisselen van gekoppelde factoren in een chro­mosoompaar. In de genetica spreekt men vaak van crossing-over.
Recombinant	De ontstane variatie / kleurslag na een recombinatie.
Reductiedeling	De deling van de geslachtscellen, waarbij het aantal chromo­somen wordt gereduceerd tot de helft.
Regeneratie	Herstel van het oorspronkelijke kenmerk door het organisme zelf, ook wel terugmutatie genoemd.
Reserve mutatie	Terugmutatie, de gemuteerde factor herneemt zijn oorspronkelijke toestand.
Rubino	Een ino met een basiskleur die rood is als gevolg van het bezit van rood carotenoïde. Als naam voor de kleurslag is het beter dit niet te gebruiken
Standaardeisen	De keuraanwijzingen voor zebravinken, opgesteld door de TC-NZC. Goedgekeurd door de ledenbijeenkomst van de NZC en overgenomen door de NBvV keurmeestervereniging.
Sex-index	De verhouding van de geslachtskenmerkende factoren tussen de man en de pop.
Somatische cel	Lichaamscel.
Somatische mutatie	Mutatie in of van een somatische cel, deze mutatie is niet erfelijk.
Split	Meervoudig verervend, ook wel rasonzuiver voor een kenmerk. Aan een individu dat split is voor een bepaald kenmerk is dat niet (of nauwelijks) te zien, het heeft wel de mogelijkheid om het kenmerk te vererven.
Symbool	Een letter of teken waarmee in een formule kenmerken of eigenschap­pen kunnen worden aangegeven.
TC-NZC	Technische Commissie van de NZC.
Terugmutatie	Een gemuteerde factor die in zijn oorspronkelijke toestand terugvalt
Transmutatie	Het door middel van hybridekweek overbrengen van mutaties van de ene op de andere soort.
Tri-hybride	De jongen afkomstig van een hybride gepaard aan een derde soort.
Wildfactor	De oorspronkelijke, niet gemuteerde factor.
Wildkleur	De oorspronkelijke soorteigen kleur, gevormd door alle wildfactoren samen.